Pelet presleri hakkındaki bilgilerimizi tazeleyeceğimiz bu ilk blog yazımızda gelin öncelikle pelet nedir ona bakalım.
Pelet, çeşitli toz ürünlerin, nem ve/veya sıcaklık eklenerek mekanik basınç altında delikli kalıplardan geçmeye zorlanması suretiyle, genellikle silindir formda, farklı çap, uzunluk ve sertlikte elde ettiğimiz ürün formudur.
Peki, neleri peletleriz veya peletleyebiliriz? Yaprak, ağaç kabuğu, kozalak ve benzeri kuru orman ürünlerini, odun talaşını, kömür tozunu, mısır ve benzeri ürünlerin saplarını, fındık, fıstık, badem ve benzeri yemişlerin kabuklarını, çeşitli meyvelerin çekirdeklerini, kurutulmuş hayvansal gübreleri ve bizim için en önemlisi büyükbaş, küçükbaş, kanatlı hayvanların yemlerini, birçok balık ve karides yemlerini peletleyebiliriz. O halde, “Pelet presi nerede kullanılır?” sorusunun cevabı olarak yukarıdaki ürünlerin peletlenmesi diyebiliriz.
Bu aşamada cevaplamamız gereken bir başka soru; neden peletleriz? Ürünün türüne göre bu sorunun cevabı değişir. Peletlenen birçok ürün için bu sorunun cevabı daha kolay taşınabilmesini sağlamak içindir.
Herhangi bir toz ürünü peletlediğimiz zaman hem partikül büyüklüğünü artırmış hem de yoğunluğunu artırmış oluruz. Bu sayede herhangi bir hacimsel taşıyıcı (torba, kutu, big bag, konteyner vs) içerisine koyabileceğimiz ürün miktarını artırmış oluruz. Buna ilaveten peletlenmiş bir ürünü doldurmak, boşaltmak ve taşımak daha kolay hale gelecektir.
Birçok ürünü yukarıda açıklanan sebeplerden dolayı peletlesek de iş hayvan yemlerine geldiği zaman bunlara ilaveten başka sebepler de vardır. Gelin onları da çok hızlıca bir hatırlayalım:
A- Peletleme aşamasında verdiğimiz buharla ve diskten geçerken oluşan mekanik basınçla yeme uyguladığımız ısı yemin pişmesini ve içeriğinde bulunan nişastaların jelatinleşmesini sağlar. Bu da besleyici özelliklerinde bir artış sağlar.
B- Yemi toz ve ayrışık bir formdan yekpare bir pelet formuna soktuğumuz için, hayvanların yemin içinden bazı hammaddeleri yiyip, bazılarını yememesi sorunu çözülmüş olur. Hayvan için planlanan beslenme programı tam olarak uygulanmış olur.
“Neleri peletleriz?” ve “neden peletleriz?” sorularına cevap verdikten sonra gelin şimdi de “nasıl peletleriz?” ve “Pelet presi nedir?” sorusunun cevabına biraz bakalım;
Peletleme işlemini pelet presi denilen makineler yardımı ile yaparız. Önce kondisyonerimizde peletlenecek ürünü, ürünün türüne göre su, buhar, melas veya benzeri sıvılar ekleyerek pelet presindeki mekanik basınç uygulamasına hazırlarız. Sonrasında ürünü pelet presimizde rulolarımız aracılığıyla pelet diski üzerinde bulunan deliklerden dışarı çıkmaya zorlarız. Bu zorlama esnasında kondisyonerde belli bir dereceye kadar ısısı yükselmiş olan ürün daha da ısınarak hem ısı hem de mekanik basıncın etkisi ile birbirine tutunarak diskin deliğinin şekline uyum sağlar. Bu işlem neticesinde ürünlerimiz pelet presimizden peletler halinde çıkar.
Hangi ürünleri, neden ve nasıl peletlediğimizi hatırladıktan sonra gelin biraz pelet preslerinin detayına inelim. Pelet presi türleri nelerdir?
Göz atacağımız sınıflandırmalar birisi dikey ve yatay pelet presi ayrımıdır. Disk üzerinde bulunan deliklerin yere olan yönüne göre pelet preslerini dikey ve yatay pelet presleri olarak ikiye ayırabiliriz. Daire şeklide ve üzerinde delikler bulunan düzlemsel bir kalıp (disk) üzerinde dönen rulolar aracılığı ile peletleme yapan dikey pelet presleri dünya da çok yaygın değildir.
Kullanımdaki pelet preslerinin çoğu bizim de üretimini yaptığımız yatay tip üzerinde yoğunlaşmıştır. Yatay tipte, peletlenecek ürün, üzerinde delikler bulunan silindirik formdaki bir disk ile bu diskin içerisinde konumlandırılmış rulolar arasına yönlendirilir. Rulolar ve disk arasında sıkışan ürünün deliklerden dışarı çıkması sonucu peletleme işlemi tamamlanmış olur.
Bir diğer sınıflandırma ise pelet preslerinin motorları ile ana şaftları arasındaki güç aktarımının nasıl yapıldığına göredir. Burada karşımıza kendi aralarında alt bölümleri olsa da iki ana seçenek çıkar; kayış kasnak tahrikli pelet presleri ve şanzımanlı pelet presleri. Yemtar olarak biz her iki tipte de pelet presleri üretmekteyiz. Gelin kayış kasnak tahrikli pelet presinin özelliklerine ve şanzımanlı pelet presinin özelliklerine beraber bakalım.
Kayış kasnak tahrikli pelet presleri pazarda şanzımanlı pelet preslerine oranla daha fazla bulunmaktadır. Kayış kasnak tahrikli pelet preslerinin avantajları üretiminin daha az teknoloji gerektirmesi ve yatırım maliyetinin daha az olmasıdır. Kısaca anlatırsak, gücü üreten elektrik motorumuz kayış ve kasnaklar aracılığı ile pelet presinin ana şaftına bağlanır. Motordaki güç bu düzenek ile güç aktarma kayışları aracılığı ile ana şafta aktarılır. Kayış kasnak tahrikli makinelerin avantajı daha önce de belirttiğim gibi üretimi için çok yüksek bir teknoloji gerekmemesi ve bu sayede daha düşük yatırım maliyetleri ile üretilebilmesi ve müşterisine sunulabilmesidir.
Dünyada üretilen birçok pelet presi bu sebeplerden dolayı kayış kasnak tahriklidir. Zayıf yönlerine bakacak olursak karşımıza verimlilik konusu çıkar. Kayış kasnak sisteminin aktarımdaki verimliliği birçok faktörden etkilenir. Kayışlar eskidikçe tutunma özellikleri azalacağı için eskiyen bir kayış setinde önemli bir miktar güç kaybı yaşanır.
Kayışların gerginliğinin korunması da çok önemlidir. Bu anlamda sürekli kayış gerginliği kontrol edilmeli ve ayarlaması yapılmalıdır. Aktarım verimi kayışların kasnağa tutunmasına bağlı olduğu için kayışlar ve kasnaktaki kanallar arasına yağ ve toz teması olmamasına dikkat edilmeli, kasnağın temizliği düzenli olarak yapılmalıdır. Tüm bunlar kayış kasnak tahrikli sistemin hanesine ilave bakım maliyeti olarak yazılır.
Şanzımanlı preslere gelecek olursak, burada güç motordaki güç aktarımı motor şaftına bağlı bir dişli seti aracılığı ile pelet presinin ana şaftına direk olarak yapılır. Arada başka bir aktarım organı olmadığı için son derece verimlidir. Şanzımanlı pelet preslerinin üretimi daha zor olduğu için ilk yatırım maliyetleri yüksektir ancak güç aktarımlarındaki verim sayesinde kısa sürede yatırım maliyetlerindeki bu farkı amorte ederler.
Şanzımanlı pelet preslerinin avantajları hanesinde aktarım verimliliğinden sonra bakım maliyetlerinin düşüklüğünü görürüz. Şanzıman içerisindeki yağın, yağ tedarikçisi tarafından önerilen aralıklarda seviye ve viskozite bakımından kontrol edilmesi dışında bir bakım gerektirmezler. Bu işlemi pelet presini durdurmadan yapabilirsiniz.
Bülent T. Helvacıkara
YEMTAR A.Ş.
Satış Direktörü
